Przed 1 listopada przypominamy historię dawnych cmentarzy w Jeleniej Górze. Co po nich pozostało? Co jest teraz na ich miejscach?

Najstarszą nekropolią w Jeleniej Górze był cmentarz przy kościele p.w. św. Erazma i Pankracego. Pozostały po nim płyty nagrobne i epitafia w murze świątyni. Gdy ten cmentarz się zapełnił, w XV wieku postanowiono wybudować nowy. I tak powstał cmentarz przy dzisiejszej ulicy Wolności.

Cmentarz powstał przy przy kaplicy Ducha Świętego. Nekropolia czynna była do 1871 roku, kiedy przekształcono ten teren na założenie parkowe z placem zabaw.

Jak opisuje Ivo Łaborewicz ("Kaplica Świętego Ducha" Kuryer Jeleniogórski z 3.IV.1997), ostatnie relikty w postaci muru cmentarnego i nielicznych zachowanych nagrobków rozebrano w latach 1903 — 1904. W kolejnych latach rozebrano również kościół cmentarny i zlikwidowano cmentarz. Został on zamieniony na skwer

Do naszych czasów dotrwało kilka zdjęć kaplicy, która stała równolegle do ulicy, mniej więcej na wysokości wylotu ul. Skłodowskiej-Curie. Wyposażenie tej kaplicy, tzn. prospekt organowy, elementy wystroju i wyposażenia ołtarza, znajdują się w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze.

Zobacz, gdzie przy ulicy Wolności był cmentarz

W XVI w., po wystąpieniu Lutra, ewangelicy z Jeleniej Góry założyli własny cmentarz za Bramą Wojanowską, po prawej stronie w kierunku dzisiejszej ul. 1 Maja. Funkcję kaplicy cmentarnej tej nekropolii pełniła wtedy kaplica św. Anny. Kaplica pozostała do dzisiaj. Po cmentarzu nie ma śladu.

W czasie wojny 30-letniej został zlikwidowany, a na jego miejscu zbudowano umocnienia ziemne, wzmacniając obronność miasta. W miejscu nekropolii stoją obecnie kamienice.

Na początku XVIII wieku w Jeleniej Górze zaczęto budować Kościół Łaski (obecnie p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego). Przy kościele powstała nekropolia. Wzdłuż muru, okalającego świątynię, majętni mieszkańcy miasta Hirschberg im Riesengebirge, bo tak nazywała się Jelenia Góra, stawiali rodzinne kaplice. Trwało to do 1770 roku.

W końcu XIX wieku cmentarz zlikwidowano, zamieniając go w park. Pozostawiono jednak grobowe kaplice, których zachowało się 19. Pięknie zdobione, w większości barokowe, są wyjątkowymi dziełami sztuki cmentarnej. W 2013 roku zakończyła się rewitalizacja kaplic. Jest tu także niewielkie lapidarium.

Jeleniogórzanie często siadają na ławkach w parku przy kościele i odpoczywają, bowiem przebiega tędy piesza trasa z Zabobrza do centrum miasta. Napis na tablicy przypomina o tym, żeby w tym miejscu zachować szacunek dla zmarłych.

Z dawnych poniemieckich cmentarzy w Jeleniej Górze przetrwał tylko Stary Cmentarz Komunalny przy ul. Sudeckiej 44. Próżno jednak szukać tu śladów dawnych mogił.
Większość poniemieckich grobów została dawno zniszczona. Pozostały jedynie pojedyncze nagrobki. Niektóre zasłonięte są współczesnymi pomnikami.

Stary Cmentarz Komunalny założono latach 1874-1876, gdy w XIX w. weszły nowe przepisy sanitarne, nakazujące, by cmentarze zakładać poza miastem. W latach 1913-1914 wybudowano kaplicę z nowoczesnym krematorium. Budynki te istnieją do dzisiaj. W tych latach powstało także pierwsze pole urnowe, w tak zwanym „lasku brzozowym”. Został tam później pochowany m.in. pierwszy nadburmistrz Jeleniej Góry Artur Hartung.

W 1945 r. krematorium przestało funkcjonować, a obok niemieckich grobów, zaczęły powoli pojawiać się polskie. Z biegiem czasu niemieckie groby, pozbawione opieki, popadały w ruinę, były niszczone i dewastowane.
Stary Cmentarz Komunalny przy ulicy Sudeckiej wpisano do rejestru zabytków od 1985 roku. W latach 90. XX w., kiedy już się zapełnił, wybudowano Nowy Cmentarz Komunalny przy ul. Sudeckiej, przy drodze do Karpacza. Jest on wykorzystywany do dzisiaj.

W Cieplicach cmentarz otaczał barokowo-rokokowy kościół ewangelicki, wzniesiony w latach 1774-79. Po 1945 r. cmentarz został odebrany parafii ewangelickiej i skomunalizowany. Do lat siedemdziesiątych XX w. był okradany i dewastowany. W końcu władze zdecydowały o likwidacji nekropolii. Rozebrano częściowo mur i przyległe do niego kaplice grobowe, zniszczono nagrobki, teren zrównano i przez środek cmentarza poprowadzono asfaltową ulicę i urządzono parkingi dla samochodów.

Zobacz, gdzie przy kościele Zbawiciela był cmentarz

Aby przypomnieć o istniejącej kiedyś w tym miejscu nekropolii, z inicjatywy pastora parafii ewangelicko – augsburskiej, na placu Kombatanta umieszczono Lampę Pamięci

Jest to odrestaurowana latarnia, którą ufundowała hrabina Fryderyka von Reden z Bukowca w XIX w. dla szpitala „Wysoka Łąka”. Lampę Pamięci poświęcił 30 października 2006 r. ks. biskup Ryszard Bogusz – z Diecezji Wrocławskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Począwszy od tego dnia, każdego roku zawsze 31 października lampa jest zapalana za pomocą ognia, przyniesionego z ołtarza Kościoła Zbawiciela. Przy lampie jest tablica informująca o celu jej ustawienia:

Ku czci zmarłych, którym ta ziemia była Ojczyzną, a cmentarz w Cieplicach stał się miejscem wiecznego spoczynku, posadowiono tę Lampę Pamięci. Oby ten skrawek cmentarza z lampą stał się miejscem refleksji nad przemijaniem i miejscem wspomnień bliskich dla tych, którzy w czasach zawieruchy dziejowej bezpowrotnie utracili miejsce spoczynku swoich zmarłych.

Przy ulicy Gustawa Morcinka w Jeleniej Górze cmentarz powstał w II połowie XIX wieku. Znajdowała się tu również kaplica cmentarna. W latach 20. lub 30. XX w. cmentarz został poszerzony o prostokątną parcelę po przeciwnej stronie ulicy. Nekropolię zlikwidowano po 1945 r. Dzisiaj w miejscu cmentarza jest skwer za kościołem p.w. św. Franciszka.

Cmentarz ewangelicki w Jeleniej Górze Maciejowej powstał w drugiej połowie XIX wieku. Tuż przy nim znajdował się kościół ewangelicki. W XX wieku kościół wyburzono, a cmentarz zlikwidowano. W miejscu, gdzie była świątynia, stanął pawilon handlowy. Na terenie po byłej nekropolii pozostał pusty plac. Nieruchomość należała do prywatnego właściciela, który w 2012 roku sprzedał ten grunt. Stanął na nim sklep Biedronka.

Żydzi w Jeleniej Górze posiadali dwa cmentarze

Najstarszy z nich powstał w 1818 r. poza terenem zabudowanym, w pobliżu wzgórza Vogelberg, w rejonie obecnych ulic Nowowiejskiej, Na Skałkach i Studenckiej. W 1957 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza przy ul. Studenckiej, a na początku 1961 r. rozpoczęło procedurę jego likwidacji. Obecnie w miejscu cmentarza przy ul. Studenckiej znajduje się skwer.

W 1879 r. gmina synagogalna w Jeleniej Górze założyła drugi cmentarz, położony po wschodniej stronie Schmiedebergstrasse (obecnej ul. Sudeckiej). Cmentarz przetrwał wojnę w stosunkowo dobrym stanie. Potem jednak niszczał, tak samo jak i dom pogrzebowy. 18 listopada 1974 roku władze wydały decyzję o oficjalnym zamknięciu cmentarza.

Część grobów została ekshumowana i przeniesiona na cmentarz komunalny. Większą część cmentarza wykorzystano pod koniec lat 80. XX wieku pod budowę orbisowskiego hotelu „Jelenia Góra”. Na niewielkim fragmencie dawnego cmentarza żydowskiego, pomiędzy stacją GOPR a parkingiem, znajduje się kilka zachowanych nagrobków. Od strony ul. Sudeckiej umieszczono głaz z tablicą z napisem: "Cmentarz żydowski w Jeleniej Górze. Założony w roku 1879, zamknięty w roku 1974".

Kliknij w naszą galerię i zobacz miejsca, gdzie przed laty w Jeleniej Górze były cmentarze